Μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις με τον Κούρδο σκηνοθέτη και ηθοποιό Γιλμάζ Γκιουνέι πριν από το θάνατό του δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα τουρκικά στις 31 Μαρτίου στον ιστότοπο Kurdish Studies.

Η συνέντευξη μεγάλης ιστορικής σημασίας πραγματοποιήθηκε από την Αλφρέδα Μπενγκέ στις 9 Αυγούστου 1984 στο Παρίσι. Ο Γκιουνέι, ο οποίος είχε φυλακιστεί με βάση τον ισχυρισμό ότι πυροβόλησε έναν δικαστή το 1974 και ο οποίος απέδρασε από τη φυλακή το 1981 για να καταφύγει στη Γαλλία, πέθανε από καρκίνο στις 9 Σεπτεμβρίου 1984, ένα μήνα αφότου μίλησε με τον Μπενγκέ.

Στην εισαγωγή της, η Μπενγκέ ξεκινά λέγοντας:

«Ο Γιλμάζ Γκιουνέι μου μίλησε, από την εξορία του, σε μια μυστική τοποθεσία στο Παρίσι στις 9 Αυγούστου 1984. Έναν μήνα αργότερα, πέθανε από καρκίνο. Παρά τη βαρύτητα της ασθένειάς του, παρά τη ζοφερή κατάσταση της εξορίας του, επιθυμούσε απελπισμένα να μιλήσει ξανά για τον τουρκικό λαό του οποίου οι φωνές έχουν καταπνιγεί στο εσωτερικό και αγνοούνται στο εξωτερικό. Ο ίδιος ο Γκιουνέι προερχόταν από μια από τις πιο καταπιεσμένες ομάδες της τουρκικής κοινωνίας - οι γονείς του ήταν Κούρδοι χωρικοί χωρίς γη. Τόσο γενική είναι η επίσημη επιθυμία να εξαφανιστούν οι Κούρδοι ως λαός που, όπως είπε ο ίδιος ο Γκιουνέι, «το να αναφερθείς απλώς στην ύπαρξη του κουρδικού λαού είναι έγκλημα. Τιμωρείσαι».

«Η καριέρα του Γκιουνέι – ως επαναστάτης, σκηνοθέτης, συγγραφέας και του μεγαλύτερου εθνικού κινηματογραφικού αστέρα της Τουρκίας – διήρκεσε είκοσι έξι χρόνια. Η πορεία του συνδέθηκε με πολιτικά γεγονότα στη χώρα του και διακόπηκε με δώδεκα χρόνια φυλάκιση. Οι συνθήκες της φυλακής διέφεραν δραματικά, αντανακλώντας τις πολιτικές των προσωρινών νικητών των αγώνων εξουσίας μεταξύ της δεξιάς και του κέντρου. Η τρίτη φυλάκιση του Γκιουνέι, από το 1974 έως την απόδρασή του το 1981, περιελάμβανε την περίοδο της κεντρώας διακυβέρνησης του Μπουλέντ Ετζεβίτ (1978-9), κατά την οποία μπόρεσε να γράψει σενάρια σε ένα δωμάτιο και να επικοινωνήσει με συναδέλφους που σκηνοθέτησαν τα σενάρια του στο εξωτερικό. Σε αυτήν την περίοδο γυρίστηκαν τα «The Herd», «The Enemy» και οι προετοιμασίες για το «Yol».

Αλλά ακόμη και εκείνη την εποχή, ο Γκιουνέι ερευνούσε νομικά βιβλία, προετοιμαζόμενος για πιθανές θανατικές ποινές που θα μπορούσαν να του επιβληθούν ως αποτέλεσμα της «συνεργασίας με Κούρδους». Επίσης εκείνη την εποχή, φασιστικές ομάδες που εκπαιδεύτηκαν από τη CIA ξεκίνησαν μια περίοδο τρομοκρατικών επιθέσεων που οδήγησαν σε σφαγές από ομάδες δεξιών και αριστερών. Ο Γκιουνέι παραδέχτηκε ότι ήταν πιο ασφαλής στη φυλακή παρά έξω».

Παρακάτω είναι μερικές από τις απαντήσεις του Γκιουνέι, οι περισσότερες από τις οποίες ακούγονται περισσότερο ως απεικόνιση των σημερινών κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών που περιβάλλουν την Τουρκία και όχι ως απόηχοι ενός μακρινού παρελθόντος.

Ο αναγνώστης θα πρέπει επίσης να έχει κατά νου ότι ακόμη και η πολιτική διοίκηση και το καθεστώς των μέσων της δεκαετίας του 1980 δεν αποτελούν πραγματικά «πράγματα του παρελθόντος» στην Τουρκία, καθώς τόσο το σύνταγμα της στρατιωτικής χούντας όσο και η πολιτική δομή που δημιούργησε πριν από 40 χρόνια εξακολουθούν να είναι ουσιαστικά σε ισχύ και σήμερα.

Πώς σας έχει επηρεάσει το να είστε Κούρδος;

Θα ξεκινήσω μιλώντας για την καταγωγή μου. Οι γονείς μου είναι και οι δύο Κούρδοι και μετακόμισαν στην περιοχή γύρω από τα Άδανα από την πατρίδα τους το Κουρδιστάν πριν γεννηθώ. Για να είμαι πιο συγκεκριμένος, η οικογένεια της μητέρας μου μετακόμισε από το Κουρδιστάν σε αυτό το μέρος της Ανατολίας κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω της ρωσικής κατοχής των ανατολικών εδαφών, και η οικογένεια του πατέρα μου μετακόμισε νοτιοδυτικά λόγω βεντέτας. Ήταν λοιπόν μετανάστες – όχι ξένοι μετανάστες, αλλά εσωτερικοί μετανάστες. Μετακόμισαν από τη μια περιοχή στην άλλη. Γεννήθηκα εκεί, από Κούρδους γονείς, αλλά δεν μιλούσα τη γλώσσα. Δεν ήξερα τη γλώσσα γιατί απαγορεύεται να τη μάθω ή να τη μιλήσω. Απαγορεύεται να έχεις τη δική σου κουλτούρα. Απαγορεύεται ακόμη και να έχεις οποιαδήποτε ταυτότητα. Όλα αυτά τα εμπόδια τέθηκαν και έπρεπε να ανακαλύψω την ταυτότητα και την καταγωγή μου αργότερα. Η επίσημη ιδεολογία μου λέει ότι «Είσαι Τούρκος» και πρέπει να μάθω πως «Είμαι Τούρκος», παρά το γεγονός ότι στο σπίτι οι γονείς μου μιλούσαν κουρδικά. Το συνειδητοποίησα μόνο όταν ήμουν 15 χρονών. Αλλά τότε, όταν ήμουν 15 ετών, όταν συνειδητοποίησα την καταγωγή μου, δεν είχα κάποια εθνικιστική στάση. Δεν είμαι εθνικιστής γιατί είχα ήδη ανακαλύψει τον σοσιαλισμό – σοσιαλιστικές ιδέες. Υπό αυτή την έννοια της κοινωνικής ταξικής βάσης, είμαι υπέρ της ενότητας όλων των ανθρώπων και όχι υπέρ ενός συγκεκριμένου έθνους. Από την άλλη, απαντώντας στην ερώτησή σας, νιώθω ότι το να είμαι Κούρδος έχει μεγάλη επιρροή και εξηγεί πολλά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες μέσα μου.

Οι Κούρδοι, επειδή ήταν ακτήμονες και φτωχοί, έπρεπε να μετακομίσουν σε περιοχές όπου μπορούσαν να βρουν δουλειά. Έπρεπε να δουλέψουν, ήταν μάλλον σαν μια εσωτερική μετανάστευση και, όπως οι μετανάστες εργάτες που έχετε στην Ευρώπη, έχουν τις πιο σκληρές και άθλιες δουλειές και δεν τους ενδιαφέρει γιατί βρίσκονται στη χαμηλότερη κλίμακα της κοινωνίας. Στην Κωνσταντινούπολη, για παράδειγμα, το 90 τοις εκατό των αχθοφόρων, που κουβαλούν εξαιρετικά βαριά βάρη, των οδοκαθαριστών και αυτών που καθαρίζουν τις δημόσιες τουαλέτες, όλες οι πιο βρώμικες δουλειές γίνονται από Κούρδους. Έχουν τις πιο δύσκολες δουλειές, τις χειρότερες δουλειές και δεν λαμβάνουν καμία εκτίμηση, μόνο ταπείνωση. Ταπείνωση σε τέτοιο σημείο που το να πεις «Κούρδος» είναι προσβολή στην τουρκική γλώσσα. Και όταν πηγαίνουν για στρατιωτική θητεία, η οποία είναι πολύ μεγάλη στην Τουρκία, εκεί πάλι έχουν τις χειρότερες δουλειές – δεν τους εμπιστεύονται. Έτσι, με κάθε ευκαιρία, με το πρόσχημα ότι θα ξεσηκωθούν, τους αφαιρούν τα όπλα και τους στέλνουν να κόψουν κρεμμύδια. Αυτό, λοιπόν, έχει φυσικά επιρροή σε κάθε άτομο που έχει κουρδική καταγωγή. Αλλά, για να είμαι ειλικρινής, υπάρχουν Κούρδοι που έχουν επίσης εξαιρετικά υψηλές θέσεις στην κοινωνία, οι οποίοι βρίσκονται στις υψηλότερες βαθμίδες του κρατικού μηχανισμού – αλλά αυτό συμβαίνει γιατί ποτέ δεν λένε «είμαι Κούρδος». Το κρύβουν.

Αν δεν παραδέχεσαι ότι είσαι Κούρδος, μπορείς να φτάσεις πολύ ψηλά. Μπορείς να γίνεις υπουργός, βουλευτής. Αλλά μόλις το παραδεχτείς, ακόμα κι αν έχεις τόσο υψηλό βαθμό, πάλι θα πας φυλακή. Υπάρχουν τώρα μερικοί βουλευτές στη φυλακή μόνο και μόνο επειδή κάποτε είπαν «Είμαι Κούρδος». Άρα, δεν πρέπει να πει κανείς ότι είναι Κούρδος βουλευτής, γιατί δεν εκλέγονται ως Κούρδοι οι βουλευτές. Εκλέγονται ως Τούρκοι που ζουν σε μια χώρα που κανείς δεν μπορεί να παραδεχτεί ότι είναι Κούρδος.

Υπάρχουν τώρα δώδεκα εκατομμύρια Κούρδοι στην Τουρκία, αλλά ο κουρδικός πληθυσμός είναι διασκορπισμένος σε όλη τη χώρα. Όχι μόνο πρέπει να μετακινηθούν δυτικά για να βρουν δουλειά στις πόλεις εκεί, αλλά, μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρξαν και αναγκαστικές μεταναστεύσεις. Πήραν ολόκληρα χωριά και ανθρώπους από ολόκληρες περιοχές και τους μετέφεραν σε άλλο μέρος της Τουρκίας. Ακόμη και στα δυτικότερα σύνορα της Τουρκίας, θα βρείτε κουρδικούς οικισμούς. Θα μπορούσες να το πεις εσωτερική εξορία. Στάλθηκαν εξόριστοι σε άλλα μέρη της χώρας. Αναγκαστικοί οικισμοί, παράλληλα με την αναγκαστική μετανάστευση για εύρεση εργασίας.

Τι συμβαίνει στην Τουρκία;

Για να καταλάβετε τι συμβαίνει, πρέπει πρώτα να λάβετε υπόψη τις γενικές αντιφάσεις και τον ανταγωνισμό μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων. Η πραγματική τουρκική διοίκηση εξαρτάται, φυσικά, από τις ΗΠΑ – από τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τους ντόπιους συνεργάτες του, την αστική τάξη με το κεφάλαιο. Ο κυβερνητικός συνασπισμός είναι οι στρατιωτικοί και οι γραφειοκράτες, οι στρατιώτες και οι ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι. Ο Εβρέν, ο Πρόεδρος, εκπροσωπεί τον στρατό και ο Οζάλ, ο Πρωθυπουργός, εκπροσωπεί τους τεχνοκράτες. Στόχος τους είναι να μετατρέψουν τη χώρα σε παράδεισο λεηλασίας – και το έχουν καταφέρει. Επίσης, ενισχύουν τη θέση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, όχι μόνο εντός της χώρας, αλλά σε ολόκληρη την περιοχή. Μια χούφτα ανθρώπων γίνονται πλουσιότεροι κάθε μέρα, ενώ η κατάσταση όλων των άλλων χειροτερεύει κάθε μέρα.

Η αντιπολίτευση –εργάτες, αγρότες και διανοούμενοι– είναι φιμωμένη και καταπιεσμένη. Όλα τα μέσα, η καλλιτεχνική δημιουργία και έκφραση είναι απόλυτα ελεγχόμενα. Υπάρχει ένα πλήρες μονοπώλιο σε όλες τις πληροφορίες, το οποίο είναι εντελώς μονόπλευρο. Δεν επιτρέπεται καμία ενημέρωση για την πολιτική κατάσταση, την οικονομική κατάσταση και το τι συμβαίνει στις τουρκικές φυλακές, όπου χιλιάδες φυλακίζονται για πολιτικούς λόγους.

Στη Δύση θα ακούσετε πολλά για το τι συμβαίνει στην Πολωνία, το Αφγανιστάν, την Ανατολική Γερμανία και ούτω καθεξής. Ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ θέλει να εμποδίσει ορισμένες εναλλακτικές λύσεις. Οι ΗΠΑ λένε ότι αυτά συμβαίνουν στο ανατολικό μπλοκ, επομένως μπορούν να συμβούν και στην Τουρκία. Η σωστή δημοκρατική στάση είναι να αντιταχθούμε σε οποιεσδήποτε επιθέσεις κατά της δημοκρατίας σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, όπου κι αν συμβαίνουν. Πρέπει να τονιστεί ότι οι δυτικοί διανοούμενοι, το κοινό και τα φαινομενικά δημοκρατικά κράτη προσποιούνται ότι είναι δημοκρατικοί αλλά συγχωρούν τα φασιστικά καθεστώτα και ως εκ τούτου γίνονται συνένοχοι. Δεν φοβάμαι να το πω αυτό. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση Θάτσερ μιλά για δημοκρατία στη χώρα της και στο εξωτερικό υποστηρίζει την Τουρκία. Αυτό απλά είναι απαράδεκτο. Όταν διώκονται στην Πολωνία οι ηγέτες της «Αλληλεγγύης», ο δυτικός κόσμος παρακολουθεί την κατάσταση και εκφράζει την αγανάκτησή του. Στην Τουρκία, εκατοντάδες εργατικοί ηγέτες δικάζονται με κατηγορίες των κεφαλαιούχων να υπάρχει δίχως αντίδραση.

Στην Τουρκία, συγγραφείς, καλλιτέχνες, διανοούμενοι και άνθρωποι που ζήτησαν τα πιο απλά δημοκρατικά δικαιώματα βρίσκονται στη φυλακή ή στο εδώλιο. Στην Τουρκία, μέλη του Συνδέσμου Ειρήνης έχουν καταδικαστεί σε κάθειρξη πέντε έως δέκα ετών. Στην Τουρκία, δεκάδες χιλιάδες Κούρδοι βρίσκονται στη φυλακή μόνο και μόνο επειδή ζήτησαν δημοκρατικά και ανθρώπινα δικαιώματα για τον κουρδικό λαό ή απλώς επειδή είπαν «Είμαι Κούρδος». Στην Τουρκία, χιλιάδες δικάζονται, απειλούμενοι με θανατική ποινή. Αύριο, πιθανότατα οι μαζικές εκτελέσεις θα έρθουν στην ημερήσια διάταξη ως αποτέλεσμα αυτών των δικών. Δεν υψώνονται φωνές, υπάρχει σιωπή. Πιστεύουμε ότι αυτό δεν ανταποκρίνεται στη δημοκρατική παράδοση.

Ακόμη χειρότερα, λένε ότι υπάρχει δημοκρατία στην Τουρκία επειδή υπάρχει κοινοβούλιο. Αυτό είναι ένα πολύ περίεργο είδος κοινοβουλίου. Τα περισσότερα κόμματα αποκλείστηκαν από τις εκλογές. Όχι μόνο τα εργατικά κόμματα, το σοσιαλιστικό κόμμα και το κομμουνιστικό κόμμα, αλλά ακόμη και τα κόμματα του κέντρου που είχαν την παραμικρή διαφωνία με τον στρατό, τους απαγορεύτηκε να συμμετάσχουν. Οι σχολιαστές που λένε ότι υπάρχει δημοκρατία αγνοούν το γεγονός ότι αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία ιδρύθηκε αυτό το κοινοβούλιο. Η χούντα αποφάσισε ποιος μπορούσε να είναι υποψήφιους και όρισε και το πρόσωπο που επρόκειτο να σχηματίσει την αξιωματική αντιπολίτευση.