Η Zehra Doğan πέρασε σχεδόν τρία χρόνια στις τουρκικές φυλακές και διέσωσε τα έργα της περνώντας τα ως άπλυτα ρούχα.

Μία εξόριστη καλλιτέχνης η οποία πέρασε σχεδόν τρία χρόνια στη φυλακή στην Τουρκία, φέρνει στο προσκήνιο τον Κουρδικό φεμινισμό με μια τολμηρή έκθεση έργων που δημιούργησε ενώ ήταν πίσω από τα κάγκελα.

Η Zehra Doğan ήταν μία εκ των χιλιάδων ανθρώπων που συνελήφθησαν στην Τουρκία μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 κατά της κυβέρνησης του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Όσοι συνελήφθησαν κατηγορήθηκαν πως υποστήριζαν είτε το κίνημα των Γκιουλενιστών, είτε το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK).

Φυλακίστηκε για έναν πίνακα που απεικονίζει μια Κουρδική πόλη στα νοτιοανατολικά της χώρας, η οποία καταστράφηκε από τουρκική στρατιωτική επιχείρηση μετά την κατάρρευση των ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ της Άγκυρας και του ΡΚΚ το 2015.

Ο πίνακας, μαζί με το έργο της ως δημοσιογράφος, οδήγησε σε ποινή φυλάκισης δύο ετών και δέκα μηνών για τρομοκρατική προπαγάνδα και υποκίνηση μίσους. Κατά την απελευθέρωσή της πέρυσι, η 31χρονη εγκατέλειψε τη χώρα και φοβάται ότι δεν θα μπορέσει να επιστρέψει.

«Στη φυλακή, είχα δύο επιλογές: είτε να αποδεχτώ τη φυλάκισή μου και να παραπονεθώ, είτε να προσπαθήσω να συνεχίσω, χρησιμοποιώντας την τέχνη μου ως μέσο αντίστασης», είπε.

Τούρκοι και Κούρδοι συγγραφείς έχουν βρει εδώ και καιρό τις φωνές τους ακόμα και μέσα από τη φυλακή, ενώ το έργο των εικαστικών καλλιτεχνών, αποκομμένο από υλικά και μέσα προβολής, υποφέρει. Δίχως χαρτί, η Doğan χρησιμοποίησε εφημερίδα, χαρτόνι και ρούχα ως καμβά. Για το χρώμα, διαπίστωσε ότι τα θρυμματισμένα βότανα προσφέρουν το πράσινο χρώμα, η λαχανίδα είναι υποκατάστατο του μωβ, και το ρόδι ή το εμμηνορροϊκό αίμα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το κόκκινο. Μπλε στυλό, στάχτη τσιγάρων, καφές, πιπέρι και κουρκουμάς αποτέλεσαν το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης παλέτας της φυλακής.

Το αποτέλεσμα είναι μια εντυπωσιακή σειρά έργων η οποία διέφυγε λαθραία από το κελί της ως άπλυτα ρούχα, και που τώρα εκτίθεται στον χώρο τέχνης Kıraathane24 στην Κωνσταντινούπολη με τον τίτλο «Not Approved», την πρώτη ατομική της έκθεση στην Τουρκία, την οποία η καλλιτέχνης πραγματοποιεί αν και βρίσκεται εκτός της χώρας.

Τα γυναικεία πρόσωπα και σώματα, μαζί με τον Shahmaran, το πλάσμα που απεικονίζεται ως μισή γυναίκα και μισό φίδι στην Κουρδική μυθολογία, έχουν εξέχουσα θέση στην τέχνη της. Σχεδιασμένα ή ζωγραφισμένα σε κασκόλ και πανί, απεικονίζονται ως δεμένα σε σχοινί από ανθρώπινα μαλλιά, με πρόσωπα που υποφέρουν από τον πόνο του τοκετού ή της εμμηνόρροιας, ντυμένα από παραδοσιακά Κουρδικά ρούχα και κοσμήματα.

Σε ένα έργο, το «Womanhood», γυναικεία πρόσωπα σαν φαντάσματα χωρίς μαλλιά κοιτάζουν τον παρατηρητή από τις φούστες ενός φορέματος λεκιασμένο από καφέ, κρεμασμένο από μια κουρτίνα. Είναι καρφιτσωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται σαν να το φοράει κάποιος αόρατος άνθρωπος, ο οποίος χορεύει στον αέρα.

Η έκθεση, αν και η δημιουργός δεν είναι παρών στην Τουρκία για να την υποστηρίξει, έγινε θετικά δεκτή τόσο από τους κριτικούς όσο και από το κοινό. Ωστόσο, παρά την επιτυχία της, η Κουρδική τέχνη στην Τουρκία εξακολουθεί να αγωνίζεται να βρει μια πλατφόρμα έκφρασης.

Το κυβερνών κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) έλαβε μέτρα για τη βελτίωση των πολιτιστικών και γλωσσικών δικαιωμάτων για την Κουρδική μειονότητα της Τουρκίας που αποτελεί το 18% του πληθυσμού το 2009, με αποτέλεσμα την άνθηση των κουρδικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και την ίδρυση του πρώτου πανεπιστημιακού τμήματος Κουρδικής γλώσσας στο Artuklu στη Mardin.

Από την στιγμή όμως που κατέρρευσαν οι συνομιλίες με το ΡΚΚ, πολλοί Κούρδοι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένου του ηγέτη του φιλο-κουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος (HDP) Selahattin Demirtaş, καθαιρέθηκαν από τα αξιώματά τους και φυλακίστηκαν, ενώ τα μέσα ενημέρωσης και τα πολιτιστικά προγράμματα λογοκρίθηκαν έκλεισαν.

«Οι Κούρδοι αγωνιζόμαστε για τα δικαιώματά μας εδώ και 100 χρόνια. Μερικοί επιλέγουν να πολεμήσουν με τα όπλα. Πρέπει να μάθουμε να παλεύουμε και με άλλα μέσα. Για μένα, αυτό είναι τέχνη», είπε η Doğan.