Η οικονομία ο βασικός αντίπαλος του Ερντογάν

Μιχάλης Ψύλος • [email protected]

Το μοντέλο ανάπτυξης του Ερντογάν -χαμηλά επιτόκια, φθηνή πίστωση, αδύναμο νόμισμα- έχει φθάσει προφανώς στα όριά του.

Ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει δύο αντιπάλους που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την επανεκλογή του τον Μάιο: ο ένας είναι ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο άλλος είναι ο υψηλός πληθωρισμός.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, ο πληθωρισμός ήταν λίγο πάνω από το 50% τον Μάρτιο. Τον περασμένο Οκτώβριο, έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 24 ετών, πάνω από το 85%.

Είναι πολύ πιθανό ο πληθωρισμός να είναι όμως πραγματικά υψηλότερος.

Πολιτικοί της αντιπολίτευσης, οικονομολόγοι και οικονομικοί αναλυτές κατηγορούν την κυβέρνηση ότι «μαγειρεύει» τους αριθμούς.

Ο Ερντογάν απέλυσε άλλωστε πέρυσι τον επικεφαλής της στατιστικής υπηρεσίας, κατηγορώντας τον ότι υπερέβαλε σε ό,τι αφορά το ύψος του πληθωρισμού.

Λόγω της απότομης αύξησης των τιμών, όλο και περισσότεροι Τούρκοι πολίτες δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά.

Οι τιμές των τροφίμων είναι στα ύψη. Αυτό κάνει τον Ερντογάν λιγότερο δημοφιλή.

Τα στοιχεία που δημοσιεύονται από το Εμπορικό Επιμελητήριο της Κωνσταντινούπολης, για παράδειγμα, σπέρνουν αμφιβολίες για τον επίσημο ρυθμό του πληθωρισμού. Το κόστος ζωής στη μητρόπολη αυξήθηκε κατά περίπου 73% τον Μάρτιο.

Η ανεξάρτητη ερευνητική ομάδα για τον πληθωρισμό ENAG με έδρα την Κωνσταντινούπολη εκτιμά ότι ο πληθωρισμός σε ολόκληρη τη χώρα είναι λίγο πάνω από 112%.

Η ευθύνη του Ερντογάν
Ένας λόγος για τον απότομο πληθωρισμό είναι ο ίδιος ο Ερντογάν. Ο Τούρκος πρόεδρος μετέτρεψε την -τυπικά ανεξάρτητη- κεντρική τράπεζα σε πειθήνιο όργανό του, απολύοντας διαδοχικά τρεις διοικητές, μέχρι να βρει έναν κυβερνήτη που θα εκπλήρωνε την επιθυμία του για χαμηλότερα επιτόκια.

Ο Ερντογάν βλέπει τα επιτόκια ως τη «μητέρα όλων των κακών» και ισχυρίζεται ότι τα υψηλά επιτόκια σημαίνουν υψηλό πληθωρισμό και τα χαμηλά επιτόκια σημαίνουν χαμηλό.

Ο Τούρκος πρόεδρος ακολουθεί μια ασυνήθιστη οικονομική προσέγγιση και αυτό μπορεί να του κοστίσει τη νίκη στις επερχόμενες εκλογές.

Ο Ερντογάν θέλει να αποφύγει την επιβράδυνση της οικονομίας από τα υψηλότερα επιτόκια. Γιατί αυτό θα μπορούσε να μειώσει τις πιθανότητές του να κερδίσει. Αλλά ο πληθωρισμός τροφοδοτείται και από την κατακόρυφη πτώση της λίρας. Το τοπικό νόμισμα άρχισε να υποτιμάται κατακόρυφα το 2021, καθώς πολλοί επενδυτές άρχισαν να αποσύρουν τα χρήματά τους από την Τουρκία εν μέσω των αβέβαιων οικονομικών προοπτικών. Έκτοτε, η λίρα έχει χάσει σχεδόν το 80% της αξίας της έναντι του δολαρίου. Φέτος τον Φεβρουάριο, μετά τον ισχυρό σεισμό που σάρωσε τις νοτιοανατολικές περιοχές της χώρας, η λίρα έφτασε σε νέο χαμηλό. Αυτό τροφοδοτεί τον πληθωρισμό επειδή κάνει τις εισαγωγές – όπως τις πρώτες ύλες για παράδειγμα-πιο ακριβές.

Το εμπορικό έλλειμμα πάντως διευρύνεται. Σύμφωνα με το υπουργείο Εμπορίου, οι εισαγωγές υπερέβησαν τις εξαγωγές κατά 110 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι – αύξηση 138 τοις εκατό σε σύγκριση με το 2021.

Ο εξαγωγικός κλάδος επωφελείται βέβαια από την υποτίμηση της λίρας, καθώς τα τουρκικά προϊόντα γίνονται φθηνότερα στην παγκόσμια αγορά. Ενα αδύναμο νόμισμα ενισχύει επίσης τον εξωτερικό τουρισμό καθώς κάνει τις διακοπές στη χώρα πιο ελκυστικές.

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, η τουρκική οικονομία αναπτύχθηκε κατά 5,6% πέρυσι. Αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο από το μέσο όρο του 2,3% που πέτυχαν τα μέλη της G7. Ωστόσο, η ανάπτυξη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κατανάλωση, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 60% της οικονομικής παραγωγής. Σε περιόδους ραγδαίου πληθωρισμού, οι καταναλωτές ξοδεύουν τα χρήματά τους, καθώς, αν τα αφήσουν στις τράπεζες, χάνουν όλο και περισσότερο την αξία τους.

Ένα μοντέλο στα όριά του
Το μοντέλο ανάπτυξης του Ερντογάν -χαμηλά επιτόκια, φθηνή πίστωση, αδύναμο νόμισμα- έχει φθάσει προφανώς στα όριά του. Σε αυτό το πλαίσιο, η τουρκική κυβέρνηση αύξησε αρκετές φορές τον κατώτατο μισθό. Επιπλέον, ο Ερντογάν θέλει να διευκολύνει -όπως λέει -τη μεσαία τάξη να αγοράσει το δικό της σπίτι μέσω πολύ φθηνών δανείων με μακροπρόθεσμους όρους.

Αυξήθηκε επίσης η ελάχιστη σύνταξη και καταργήθηκε η ελάχιστη ηλικία συνταξιοδότησης – επιτρέποντας σε περισσότερους από δύο εκατομμύρια Τούρκους να συνταξιοδοτηθούν αμέσως. Επιπλέον, η κυβέρνηση επιδότησε μέρος των λογαριασμών ενέργειας για νοικοκυριά και εταιρείες, αφού εισέπραξε μεγάλα ποσά σε δάνεια από Σαουδική Αραβία, Κατάρ και Ρωσία. Ωστόσο, με αυτά «αγοράζει χρόνο» όπως λέει στον «Economist» η Σέλβα Ντεμιράλπ από το Πανεπιστήμιο Koc της Κωνσταντινούπολης. Η κυβέρνηση «προσπαθεί να διατηρήσει το υπάρχον σύστημα σε ισχύ μέχρι τις εκλογές πριν ανατιναχτεί».

Μάχη στήθος με στήθος
Οι εκλογές γίνονται με φόντο τον καταστροφικό σεισμό που σάρωσε περιοχές που ήταν προπύργια του κόμματος AKP του Ερντογάν. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν και εκατομμύρια έμειναν άστεγοι. Η οικονομία θα κρίνει πάντως το μέλλον του Ερντογάν, ενόψει των προεδρικών εκλογών. Οι δημοσκοπήσεις προβλέπουν μια κούρσα στήθος με στήθος. Παρά το γεγονός ότι αρκετοί αντίπαλοι της κυβέρνησης βρίσκονται στη φυλακή και τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης είναι υπό τον έλεγχο του Ερντογάν.

Ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης των έξι κομμάτων θα μπορούσε επίσης να κερδίσει τις βουλευτικές εκλογές που διεξάγονται την ίδια ημέρα.

Μια ήττα για τον Ερντογάν θα ήταν σημείο καμπής και για το καθεστώς που έχει δημιουργήσει εδώ και 20 χρόνια στην Τουρκία. Αναμφίβολα, ο Ερντογάν είναι ο πιο ισχυρός πολιτικός στη Γείτονα μετά τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος ίδρυσε την Τουρκική Δημοκρατία πριν από 100 χρόνια.