Γράφει ο Γιαβούζ Μπαϊντάρ

Μετά από αλλεπάλληλες επίσημες δηλώσεις τους τελευταίους μήνες και μερικά μικρά αλλά σημαντικά βήματα που έγιναν τις τελευταίες εβδομάδες, η διαδικασία διαλόγου γνωστή ως «ομαλοποίηση» των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας ξεκινά και πάλι στη Μόσχα σήμερα. Ο Πρέσβης Serdar Kılıç από την Τουρκία και ο Ruben Rubinyan από την Αρμενία θα παραστούν στις συναντήσεις μεταξύ των αντιπροσωπειών που θα φιλοξενήσει και θα επιβλέπει η Ρωσία.

Η διαδικασία εκφράζει μια «επανεκκίνηση» μεταξύ των δύο χωρών μετά τη διαδικασία που κατέρρευσε ξαφνικά το 2009, «ενώ οι συνομιλίες είχε φθάσει να γίνουν πρόσωπο με πρόσωπο» με μεγάλες ελπίδες. Η 12ετής περίοδος που πέρασε επισκιάστηκε σε μεγάλο βαθμό από έναν «ψυχρό πόλεμο» μεταξύ των δύο χωρών. Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τον οποίο ξεκίνησε το Αζερμπαϊτζάν με την έντονη υλικοτεχνική υποστήριξη της Τουρκίας το φθινόπωρο του 2020, άλλαξαν ριζικά την εικόνα στο έδαφος κατά της Αρμενίας.

Ανοίγει πραγματικά μια νέα σελίδα; Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που κρέμονται στον αέρα σχετικά με αυτό το θέμα. Όταν τα δούμε ένα προς ένα, τότε βγάζουμε το συμπέρασμα ότι η αισιοδοξία που έχει επικρατήσει σε κάποιους στην Τουρκία και την Αρμενία μπορεί να είναι χωρίς περιεχόμενο, ενώ εκείνοι που είναι επιφυλακτικοί και στις δύο χώρες για την πορεία των εξελίξεων, είναι περισσότεροι από ό,τι θεωρούν ορισμένοι.

Με άλλα λόγια, μπορούμε να προβλέψουμε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια χαοτική διπλωματική χορογραφία, στην οποία η Ρωσία και -σε κάποιο βαθμό- το Ιράν σκιαγραφούνται στο βάθος, και το πιο σημαντικό, στην εικόνα προστίθεται και η εσωτερική πολιτική του Ερντογάν στην Τουρκία και η πιθανότητα ενός νέου πολέμου.

Θα μπω σε λεπτομέρειες στο τέλος του άρθρου, αλλά αξίζει να αναφέρω αυτό εκ των προτέρων:

Αυτή η διαδικασία είναι ένα ισχυρό ανοιχτό εγχώριο πολιτικό χαρτί για την Τουρκία, πιο συγκεκριμένα για τον Ερντογάν και τον Μπαχτσελί, αλλά για την Αρμενία, δεν έχει κανένα συγκεκριμένο νόημα πέρα ​​από το γεγονός ότι «οι φίλοι αποδεικνύονται στο δούναι και λαβείν και όπου πάει».

Επειδή ορισμένες βασικές δυτικές χώρες ανησυχούν πολύ ότι η Τουρκία μπορεί να ξεκινήσει έναν νέο πόλεμο με την Αρμενία, σε συντονισμό με το Αζερμπαϊτζάν.

Ως μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, η άρση του εμπάργκο από την Αρμενία στα τουρκικά αγαθά και η έναρξη της πολιτικής εναέριας κυκλοφορίας μεταξύ των δύο χωρών είναι φυσικά βήματα που φέρνουν ελπίδα στους αισιόδοξους. Επιπλέον, είναι αναμενόμενη εξέλιξη ότι ειδικά οι γειτονικοί δήμοι και οι ντόπιοι και στις δύο πλευρές των συνόρων θα εκφράσουν τις προσδοκίες τους για το διασυνοριακό εμπόριο.

Όμως η δουλειά δεν τελειώνει εκεί. Υπάρχουν θέματα στην ημερήσια διάταξη που ξεπερνούν πολύ τα όσα προαναφέρθηκαν  και οι αμφιβολίες για το πώς μπορεί η κυβέρνηση του Πασινιάν να τα αντιμετωπίσει είναι πολύ έντονες.

Η κυβέρνηση Πασινιάν, η οποία ηττήθηκε στον πόλεμο του Καραμπάχ, που οδήγησε στο θάνατο μικρών παιδιών και από τις δύο πλευρές και στον εκτοπισμό κάποιων αμάχων, θα αντιμετωπίσει στη Μόσχα μια Τουρκία που θα βάλει αργά ή γρήγορα στο τραπέζι μαξιμαλιστικές απαιτήσεις σύμφωνα με τις ιμπεριαλιστικές-αυτοκρατορικές της παραδόσεις.

Μεταξύ των θεμάτων που θα θέσει, είναι η προτεραιότητα της Τουρκίας να αναγκάσει το Ερεβάν να ανοίξει τον διάδρομο Zangazur, ο οποίος θα συνδέει το Ναχτσιβάν με το Αζερμπαϊτζάν και εν μέρει θα περνά από το έδαφος της νότιας Αρμενία. Σε αντάλλαγμα, το Ερεβάν θα υποβάλει απαιτήσεις για τη διευκόλυνση των διελεύσεων Καραμπάχ – Αρμενίας – Τουρκίας. Τίποτα δεν είναι αμοιβαίο σε τέτοιες διαπραγματεύσεις, αλλά σε αυτό το σημείο δεν πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι η Άγκυρα θα είναι πάντα «επιθετική» στις σχέσεις των δύο χωρών, η ασύμμετρη φύση των οποίων έχει αυξηθεί με τον πόλεμο.

Ορισμένες δυτικές πηγές, που δεν κατονομάζονται επειδή, για παράδειγμα, βρίσκονται σε κρίσιμες θέσεις, θεωρούν βέβαιο ότι η τουρκική αντιπροσωπεία θα ασκήσει πίεση στους Αρμένιους ομολόγους τους να «υπογράψουν τη Συνθήκη του Καρς» χωρίς καθυστέρηση. Όπως γνωρίζετε, αυτό το θέμα ήταν στο παρελθόν στην ημερήσια διάταξη και κάθε φορά η αρμενική πλευρά έριχνε το “μπαλάκι” στη Ρωσία, λέγοντας: «Υπογράψατε αυτή τη συμφωνία όχι με εμάς, αλλά με τη σοβιετική διοίκηση της εποχής, ο συνομιλητής σας είναι Ρωσία.”

Όμως το θέμα δεν έχει κλείσει για την Τουρκία, που φημίζεται για το διπλωματικό της πείσμα και τον μαξιμαλισμό. Σίγουρα θα το θέσει στο τραπέζι των συνομιλιών.

Το θέμα Zengazur θα είναι στο επίκεντρο του διαλόγου, αλλά είναι επίσης ένα από τα πιο αδύναμα σημεία του Πασινιάν. Οι πηγές μου προβλέπουν ότι η Άγκυρα θα αναγκάσει επίσης το Ερεβάν να υπογράψει μια συνθήκη ειρήνης με το Μπακού, αλλά αυτό μπορεί να μην είναι τόσο δύσκολο όσο το άνοιγμα ενός εμπορικού διαδρόμου στο Zengazur.

Το Zengazur είναι ένα δύσκολο θέμα. Αυτό δεν θα περιοριστεί μόνο στη διαπίστωση ότι η αυξανόμενη επιρροή της Ρωσίας στον Νότιο Καύκασο κατά τη διάρκεια του πολέμου εξαπλώθηκε στο Zangazur, διασφαλίζοντας έτσι ότι η ρωσική «πίσω αυλή» θα εξασφαλιστεί περαιτέρω από τον Πούτιν. Μια υποχώρηση του Ερεβάν στο θέμα του Zengazur θα δώσει την εντύπωση ότι η Αρμενία θα παραδώσει de facto μερικά ακόμη αρμενικά εδάφη στο δίδυμο Αζερμπαϊτζάν – Τουρκίας. Η διαχείριση αυτής της αντίληψης δεν θα είναι καθόλου εύκολη για τον Πασινιάν. Είναι επίσης γνωστό ότι το Ιράν δεν θα παραμείνει σιωπηλό και θα αντιταχθεί στην εξ ολοκλήρου παραχώρηση αυτής της συνοριακής περιοχής στην κυριαρχία των Αζέρων (και της Τουρκίας).

Από την άλλη πλευρά, σε αντίθεση με ορισμένα φανταχτερά και αβάσιμα σχόλια όπως «η ομαλοποίηση της Τουρκίας-Αρμενίας είναι σημαντική για τη μείωση της επιρροής της Ρωσίας στην περιοχή», δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η Ρωσία φιλοξένησε τη συγκεκριμένη συνάντηση.

Ένα είναι σίγουρο: Καμία εξέλιξη στην περιοχή δεν θα πραγματοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεση και τη βούληση της Ρωσίας, η οποία ήταν αυτή που πάντα συντόνιζε την “ορχήστρα” και είχε τον τελευταίο λόγο.

Μετά την κρίση στην Ουκρανία και στη συνέχεια την παρέμβαση του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) στο Καζακστάν, τα λόγια του Πούτιν, «Καταλαβαίνουμε, φυσικά, ότι αυτό που συνέβη δεν είναι η πρώτη και η τελευταία προσπάθεια παρέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών μας από έξω», είναι σίγουρο ότι θα επηρεάσουν και τη στάση της κυβέρνησης Πασινιάν. Η κατάσταση όπως έχει δημιουργηθεί μετά την επέμβαση στο Καζακστάν, περιορίζει σοβαρά τα περιθώρια ελιγμών της κυβέρνησης Πασινιάν σχετικά με το περαιτέρω άνοιγμα προς τη Δύση. Αλλά όταν πρόκειται για την Τουρκία, η πολιτική της Ρωσίας έχει διαφορετικές αποχρώσεις.

Ακριβώς εδώ – ερχόμαστε στην ουσία της τουρκοαρμενικής διαδικασίας “ομαλοποίησης”, η οποία για κάποιο λόγο δημιουργεί υπερβολικό ενθουσιασμό σε ορισμένες πλευρές: Όπως επιβεβαιώνουν δυτικοί αναλυτές, υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της διαδικασίας και των βρώμικων εγχώριων πολιτικών υπολογισμών στην Τουρκία, που έχει παρασυρθεί σε μια εσωτερική κρίση που μπορεί να οδηγήσει σε χάος.

Εξετάζοντας τα διαθέσιμα δεδομένα, είναι δυνατόν να συνοψίσουμε την πιο σημαντική διάσταση ως εξής:

Υπάρχει μια μακροχρόνια συσσώρευση στρατευμάτων στο Ναχτσιβάν. Εάν η πληροφορία ότι μια σιδηροδρομική γραμμή χαράχθηκε από το τουρκικό έδαφος προς το Ναχτσιβάν είναι αληθινή, θα ήταν αφελές να υποθέσουμε ότι αυτή η γραμμή δεν θα χρησιμοποιηθεί για στρατιωτικές αποστολές.

Η εικόνα είναι τρομακτική: Οι ΗΠΑ και κάποιες χώρες της ΕΕ, παραδοσιακοί φίλοι της Αρμενίας, πιστεύουν ότι ο Ερντογάν θα επενδύσει πολλά στο χαρτί του εθνικισμού για να κερδίσει τις εκλογές και σίγουρα θα ξεκινήσει έναν νέο πόλεμο.

Στις αναλύσεις που έγιναν, η Αρμενία αναδεικνύεται ως το καταλληλότερο μέρος για έναν πόλεμο που θα στρέψει τις εκλογές υπέρ του διδύμου Ερντογάν-Μπαχστελί.

Σε σημαντικές πρωτεύουσες λέγεται ότι η μετατροπή της έντασης με την Ελλάδα σε σύγκρουση θα αποτραπεί από τις ΗΠΑ και η επιλογή να μετατραπεί μια στρατιωτική επιχείρηση στη Συρία σε πόλεμο με το καθεστώς της Δαμασκού υπερνικώντας το PYD θα μπλοκαριστεί από τη Ρωσία. Όμως η Αρμενία είναι εξαιρετικά κατάλληλη για έναν νέο πόλεμο.

Η Αρμενία βρίσκεται στη μέγγενη δύο χωρών και είναι κουρασμένη από τον πόλεμο. Και το πιο σημαντικό, εάν υπάρξει ένας τέτοιος πόλεμος που η Τουρκία θα πυροδοτήσει ή θα αναλάβει ενεργό ρόλο, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ποια κίνητρα και πώς θα ενεργήσει η Ρωσία.

Σύμφωνα με μια άποψη, εάν η Ρωσία βρει τη νίκη της συμμαχίας Ερντογάν-Μπαχτσελί στις τουρκικές εκλογές κατάλληλη για τα συμφέροντά της, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για έναν ελεγχόμενο πόλεμο και να καθορίσει ανάλογα την τελική της στάση.

Για τον λόγο αυτό, είναι χρήσιμο να υποθέσουμε ότι το Ερεβάν δεν θα προχωρήσει χωρίς να ληφθεί υπόψη αυτή η διάσταση στη λεπτομερή διαπραγματευτική διαδικασία.

Άρα, υπάρχει μια αλυσίδα «διερευνητικών συνομιλιών με ανοιχτό ορίζοντα», στην καλύτερη περίπτωση.

Εάν υπάρχει κίνδυνος πολέμου, η παραμονή στο τραπέζι με όποιο κόστος, με στόχο να μην επιτραπεί η διάχυση της έντασης, είναι η πιο έγκυρη μέθοδος σε αυτήν την κυκλική αναταραχή.

Από την άλλη πλευρά, για λόγους ρεαλισμού, είναι χρήσιμο να σημειωθεί το εξής γεγονός: Όσο παραμένει στην εξουσία το δίδυμο Ερντογάν-Μπαχτσελί, που ανέπτυξε την έννοια της «επιθετικής εξωτερικής πολιτικής» και εξασφάλισε την πλήρη υποστήριξη της γραφειοκρατίας της Άγκυρας, η πιθανότητα οι σχέσεις Τουρκίας-Αρμενίας να κινηθούν με βάση την κοινή λογική, ειδικά σ’ αυτόν τον πολυπολικό κόσμο, είναι σχεδόν μηδενική. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα τελευταία 12 χρόνια της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, είναι μια ιστορία ρήξης γεφυρών με τις γειτονικές χώρες, εκτός από μία και δύο, είναι μια ιστορία τυχοδιωκτισμού, παραγωγής συγκρούσεων και δημιουργίας κρίσεων στο εγγύς περιβάλλον.

Θυμηθείτε, η Διαδικασία Πρωτοκόλλου προσέγγισης με την Αρμενία, που χτίστηκε από το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών το 2009, με ευαισθησία και ακρίβεια “χρυσοχόου”, διακόπηκε μονομερώς από τον ίδιο τον Ερντογάν, με πρόσχημα το Καραμπάχ, όταν ο Αλίεφ έστειλε ένα έμμεσο μήνυμα απειλώντας ανοιχτά τους εργολάβους και τους επιχειρηματίες, που τώρα αποκαλούνται «Συμμορία των Πέντε». Τότε, ανώτεροι διπλωμάτες αλλά και ο υπουργός Εξωτερικών της εποχής Νταβούτογλου, είδαν να γκρεμίζεται μια διαδικασία που είχαν προετοιμάσει οι ίδιοι με κάθε λεπτομέρεια.

Ο βασικός παίκτης και τώρα είναι ο ίδιος: ο Ερντογάν. Ο στόχος του είναι ξεκάθαρος. Γι’ αυτό η λέξη «διερευνητικές» έρχεται στο προσκήνιο σε αυτό το σημείο. Κάθε χώρα που αντιλαμβανόταν την «επιθετική» πολιτική της Άγκυρας ως απειλή, όπως η Ελλάδα, μπήκε σε «διερευνητικές» συνομιλίες με όλες της τις δυνάμεις για να αποφύγει τα χειρότερα.

Οι συνομιλίες που θα ξεκινήσουν σήμερα στη Μόσχα δεν θα είναι διαφορετικές.

Αξίζει να είστε εξαιρετικά προσεκτικοί διατηρώντας τις προσδοκίες στο ελάχιστο.