Ο δυτικός κόσμος χρόνια τώρα κάνει τα στραβά μάτια στη σκληρή μεταχείριση της Τουρκίας προς τους Κούρδους

Του Cihan Tugal*

Τον Απρίλιο, καθώς ο κόσμος ήταν απασχολημένος με την εισβολή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, ένα μέλος του ΝΑΤΟ εξαπέλυσε επίθεση σε δύο από τα γειτονικά του εδάφη. Σε μια εκστρατεία βομβαρδισμού, η Τουρκία στόχευσε τα στρατόπεδα των Κούρδων μαχητών στο Ιράκ και τη Συρία, προκαλώντας ζημιές σε καταφύγια, αποθήκες πυρομαχικών και βάσεις.

 

Η ειρωνεία είναι ότι αυτή η ενέργεια της Τουρκίας πέρασε σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη: Για πολύ καιρό, ο δυτικός κόσμος έχει κάνει τα στραβά μάτια στη σκληρή μεταχείριση της Τουρκίας προς τους Κούρδους. Επί δεκαετίες, το τουρκικό κράτος καταδιώκει την κουρδική μειονότητα – περίπου το 18 τοις εκατό του πληθυσμού – με καταστροφική μανία. Χιλιάδες έχουν σκοτωθεί και περίπου ένα εκατομμύριο έχουν εκτοπιστεί σε μια εκστρατεία σκληρής εσωτερικής καταστολής. Όμως, τα δυτικά έθνη, εκτός από μια σύντομη περίοδο κατά την οποία η κουρδική αντίσταση πολεμούσε και εμπόδιζε ένα ανερχόμενο Ισλαμικό Κράτος, σπάνια φαίνεται να ενδιαφέρονται.

Η αντιμετώπιση των Κούρδων από την Τουρκία βρίσκεται τώρα στο επίκεντρο — αλλά όχι επειδή οι σύμμαχοι έχουν ξυπνήσει με την αδικία της συστηματικής καταπίεσης των Κούρδων. Αντίθετα, είναι επειδή η Τουρκία ουσιαστικά απειλεί να εμποδίσει την είσοδο της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, εκτός εάν συμφωνήσουν να πατάξουν τους Κούρδους μαχητές. Για τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν της Τουρκίας, βλέποντας μια ευκαιρία να εδραιώσει περαιτέρω την εθνικιστική του ατζέντα, είναι ένα τολμηρό παιχνίδι. Η χλιαρή απάντηση από τους συμμάχους του ΝΑΤΟ μέχρι στιγμής υποδηλώνει ότι ο εκβιασμός του μπορεί να πετύχει.

Όπως και να έχει η κατάσταση, είναι βαθιά αποκαλυπτική. Όσον αφορά την Τουρκία, η κατάσταση αυτή υπογραμμίζει για άλλη μια φορά το σθένος με το οποίο ο κ. Ο Ερντογάν επιθυμεί να εξαλείψει τους Κούρδους, ενώ υποστηρίζει το σχέδιο να μετατρέψει τη χώρα σε περιφερειακή δύναμη. Για την ίδια τη συμμαχία, το αδιέξοδο φέρνει στο φως γεγονότα που επί του παρόντος συγκαλύπτονται από τη μεταμόρφωσή της ως καθαρά αμυντική οργάνωση. Το ΝΑΤΟ, το οποίο έχει από καιρό συναινέσει στη δίωξη των Κούρδων, απέχει πολύ από το να είναι μια δύναμη ειρήνης. Και η Τουρκία, μέλος από το 1952, το αποδεικνύει.

Η σύγκρουση της Τουρκίας με τους Κούρδους χρονολογείται τουλάχιστον από τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν ο οθωμανικός συγκεντρωτισμός οδήγησε σε φυλετικές εξεγέρσεις. Οι δύο πρώτες δεκαετίες της Τουρκικής Δημοκρατίας, που ιδρύθηκε το 1923, περιελάμβαναν την άρνηση της κουρδικής ταυτότητας, αυτονομίας και γλώσσας, τα οποία ήταν όλα βασικά στοιχεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ακολούθησαν εξεγέρσεις αλλά καταπνίγηκαν βίαια. Αφού παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό αδρανής στις δεκαετίες του 1940 και του 1950, η κουρδική μαχητικότητα γνώρισε μια αναβίωση, κάτω από επαναστατικά πανό. Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα αναδύθηκε το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν ή Ρ.Κ.Κ.

Η οργάνωση έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική ομάδα από την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση — και οι μέθοδοί της είναι πράγματι βίαιες. Σε τέσσερις δεκαετίες συγκρούσεων, το Ρ.Κ.Κ. έχει συμβάλει στην αιματοχυσία και είναι υπεύθυνο για τους θανάτους αμάχων καθώς και αξιωματούχων ασφαλείας. Ωστόσο, η μιλιταριστική προσέγγιση της Τουρκίας στο κουρδικό ζήτημα άφησε ελάχιστο χώρο για άλλες, πιο συμφιλιωτικές κουρδικές οργανώσεις.

Η χώρα γνώρισε μια άνοιξη κουρδικού ακτιβισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και του 1970, όταν πολλά αριστερά τουρκικά κινήματα και οργανώσεις εξέφρασαν επίσης αλληλεγγύη στους Κούρδους. Αλλά ένα πραξικόπημα το 1980 συνέτριψε σε μεγάλο βαθμό αυτές τις δυνάμεις, με εξαίρεση το Ρ.Κ.Κ., τα περισσότερα στρατόπεδα του οποίου βρίσκονταν ήδη εκτός Τουρκίας. Στα χρόνια μετά το πραξικόπημα, τα βαριά βασανιστήρια στους Κούρδους ακτιβιστές διογκώθηκαν. Πιο δυσαρεστημένοι ενάντια στο τουρκικό κράτος από ποτέ, πολλοί ακτιβιστές δεν έβλεπαν άλλη αποτελεσματική διέξοδο για τον αγώνα τους.

Τα πράγματα σήμερα δεν είναι πολύ καλύτερα: Ειρηνικές μορφές κουρδικού ακτιβισμού — όπως αυτές που οργανώνονται από το νόμιμο Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (H.D.P.) — δέχονται συνεχείς επιθέσεις και σύρονται στα δικαστήρια κατηγορούμενοι για ένταξη στο Ρ.Κ.Κ. Η κυβέρνηση υποστηρίζει επίσης ότι το Ρ.Κ.Κ. βρίσκεται σε σύγκρουση με το κίνημα Γκιουλέν, πρώην σύμμαχο του κυβερνώντος κόμματος που η κυβέρνηση κατηγορεί για ενορχήστρωση μιας αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος το 2016. Είναι μέλη αυτών των δύο ομάδων που ο κ. Ερντογάν απαιτεί από τη Σουηδία και τη Φινλανδία να εκδοθούν στην Τουρκία.

Πού ήταν το ΝΑΤΟ σε όλα αυτά; Η στρατιωτική επέμβαση του 1980, που τουλάχιστον παθητικά επικυρώθηκε από τη συμμαχία, έγινε από τον Κενάν Εβρέν, διοικητή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ κατά των ανταρτών. Οι δυτικές χώρες συνέχισαν να παρέχουν άφθονη υποστήριξη σε εκστρατείες κατά των Κούρδων τα επόμενα χρόνια, ακόμη και κατά τη διάρκεια των εξαιρετικά βίαιων συγκρούσεων του 1993-95. Καθώς οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν ξανά τη δεκαετία του 2010, η Δύση παραμέλησε σε μεγάλο βαθμό τα εσωτερικά κύματα καταστολής και τις επαναλαμβανόμενες εισβολές της Τουρκίας στη Συρία και το Ιράκ, όπου οι Κούρδοι αναζητούσαν από καιρό καταφύγιο.

Εάν μια τέτοια σιωπή είναι τόσο επίμονη, γιατί ο κ. Ο Ερντογάν διάλεξε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή για να ενισχύσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις; Η απάντηση είναι απλή: οι εκλογές είναι προ των πυλών και η κυβέρνηση, βιώνοντας τη χειρότερη οικονομική κρίση της χώρας εδώ και δύο δεκαετίες, υπολογίζει στον εθνικισμό ως θεραπεία για τα δεινά που μαστίζουν την Τουρκία. Το κυβερνών κόμμα έχει εντείνει τις κινήσεις του κατά των Κούρδων, με φυλάκιση πολιτικών και δημοσιογράφων, στρατιωτικές εκστρατείες στο Ιράκ και τη Συρία και απαγορεύσεις συναυλιών και παραστάσεων Κούρδων καλλιτεχνών στο εσωτερικό.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προφανώς ενθάρρυνε περαιτέρω τον κ. Ερντογάν. Επέτρεψε στην Τουρκία να παρουσιαστεί ως φίλος της Δύσης, κερδίζοντας επαίνους για το κλείσιμο των Στενών και τον πρόωρο αποκλεισμό τοπυ Ευξείνου Πόντου, ενώ συνεχίζει να εφαρμίζει την κατασταλτική της ατζέντα. Επιπλέον, η αίτηση ένταξης της Σουηδίας και τη Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ — που θεωρείται ότι αποτελούν εδώ και χρόνια καταφύγιο Κούρδων μαχητών —, ο πόλεμος έδωσε στην Τουρκία μια χρυσή ευκαιρία.

Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες πιέσουν τις δύο χώρες να αποδεχθούν τα αιτήματα της Τουρκίας, όπως έχει προτείνει ο υπουργός Εξωτερικών Antony Blinken, θα ήταν κάτι περισσότερο από μια αστυνομική νίκη. Θα ήταν ένας σπάνιος συμβολικός θρίαμβος. Οι βομβαρδισμοί και οι πολιτιστικές απαγορεύσεις δεν θα ήταν τίποτα σε σύγκριση με μια διεθνή παραδοχή, που επισφραγίζεται από την πιο ισχυρή χώρα του κόσμου, ότι τα δικαιώματα των Κούρδων μπορούν να παραμεριστούν.

Είναι δελεαστικό να βλέπουμε την Τουρκία ως ένα εξαιρετικά πολεμικό κράτος. Ονομάστηκε ο «Μεγάλος Ασθενής της Ευρώπης» στις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η χώρα φαίνεται τώρα να είναι ο εμπόλεμος άνθρωπος της ηπείρου. Αλλά είναι λάθος να βλέπουμε τη χώρα μεμονωμένα. Η επιθετικότητα του Ερντογάν δεν είναι μόνο δική του υπόθεση. Επιτρέπεται, ενθαρρύνεται και υποστηρίζεται από τις δυτικές χώρες, καθώς και από τη Ρωσία.

Στην Τουρκία είναι εμπεδωμένος ένας προκλητικός ισχυρισμός: οι κρατικές αρχές θέλουν οι πολίτες τους, και ο κόσμος, να πιστεύουν ότι οι «ξένοι» και οι «εξωτερικές δυνάμεις» πάντα υποστήριζαν τον κουρδικό αυτονομισμό. Αυτή η δημοφιλής αλλά πολύ στρεβλή αντίληψη της πραγματικότητας δεν λέει τίποτα για τα όπλα, την υλικοτεχνική υποστήριξη και τη συγκατάθεση που έχουν παράσχει άφθονα άλλες χώρες στη δολοφονία Κούρδων.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν όπλα στους Κούρδους της Συρίας κατά τη διάρκεια του αγώνα τους ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, αυτό είναι αλήθεια. Αλλά αυτό μειώνεται από την πολυπλοκότητα και την ποσότητα στρατιωτικού εξοπλισμού που εξασφαλίζει η Τουρκία, η έδρα του δεύτερου μεγαλύτερου στρατού του ΝΑΤΟ, ακριβώς επειδή είναι μέρος της δυτικής συμμαχίας.

Η αλήθεια είναι ότι η επιθετικότητα της Τουρκίας συμβαδίζει με την αποδοχή του ΝΑΤΟ, ακόμη και τη συνενοχή. Δεν ωφελεί οι δυτικές χώρες να κάνουν διαλέξεις στην Τουρκία ή η Τουρκία να παραπονιέται για δυτική υποκρισία: Τουρκία και Δύση είναι μαζί. Ό,τι κι αν συμβεί με την επέκταση της συμμαχίας —είτε οι Κούρδοι θυσιαστούν στο βωμό της γεωπολιτικής σκοπιμότητας είτε όχι— αυτή θα πρέπει να είναι μια στιγμή σαφήνειας. Σε έναν κόσμο πολέμου, καμία χώρα δεν έχει το μονοπώλιο της βίας.

Ο Δρ. Ο Τουγκάλ είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϋ, ο οποίος γράφει συχνά για την πολιτική και την κοινωνία της Τουρκίας.