Ξημέρωσε η ένατη μέρα από τη νύχτα που η Τουρκία ξύπνησε βιαίως από τις σεισμικές δονήσεις. Οι νεκροί ανέρχονται σε 35.418, ενώ από τα συντρίμμια έχουν ανασυρθεί πάνω από 105.505 άνθρωποι. Αριθμός αγνοουμένων φυσικά δεν υπάρχει, ενώ όπως έχει γίνει γνωστό, η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δεν προσμετρά στους νεκρούς, όσα πτώματα δεν αναγνωρίζονται.

Ως προς το τι πρέπει να περιμένουμε ακόμα, έναν μεγάλο αριθμό ανακοίνωσε ο διάσημος Τούρκος καθηγητής σεισμολογίας δρ. Οβγκιούν Αχμέτ Ερτζάν, αξιολογώντας την κατάσταση μετά τους δίδυμους σεισμούς στην Τουρκία, που έσπειραν το χάος σε 10 πόλεις. Είπε: “υπάρχουν ακόμη τουλάχιστον 100.000 άνθρωποι που περιμένουν να διασωθούν κάτω από τα ερείπια, ζωντανοί” είπε ο Ερτζάν μιλώντας στο Halk TV, κανάλι που πρόσκειται στο κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης.

Ο Ερτζάν είπε, “υπάρχουν τουλάχιστον 100.000 άνθρωποι που περιμένουν να σωθούν, κάτω από τα ερείπια, ζωντανοί… Επειδή έκανα έναν λογαριασμό και εδώ, την πρώτη μέρα. Οι άνθρωποι που πέθαναν είναι 35 χιλιάδες. Αυτοί που διασώθηκαν και αυτοί που πέθαναν είναι ακριβώς 141.000 άνθρωποι” και προσέθεσε: “Η προέλευση όλων των δεδομένων μας είναι η Αρχή Διαχείρισης Καταστροφών και Έκτακτης Ανάγκης (AFAD). Υπολογίζουμε με βάση το πόσα δεδομένα παρουσιάζει η AFAD. Τουλάχιστον 250.000 άτομα σύμφωνα με τον λογαριασμό μου θάφτηκαν στα συντρίμμια από τον σεισμό. Εφόσον 141.000 από αυτούς βγήκαν, περίπου 100.000 ακόμα είναι μέσα στα ερείπια. Δεν ξέρουμε πόσοι από αυτούς θα βγουν ζωντανοί”.

“Εγκληματικές” κατασκευές

Οργή έχει πλημμυρίσει τον τουρκικό λαό, στον απόηχο του διπλού χτυπήματος του Εγκέλαδου, που σκότωσε σχεδόν 40.000 ανθρώπους, τραυμάτισε πάνω από 80.000, την ώρα που δεκάδες χιλιάδες ακόμα φέρονται να αγνοούνται (“φέρονται”, διότι ακόμα ο κρατικός μηχανισμός δεν έχει καταφέρει να προσδιορίσει κάτι τέτοιο). Στο επίκεντρο των αντιδράσεων, που ακούγονται τις τελευταίες μέρες, λόγω του σεισμού, έχει βρεθεί το πάρτι στον τομέα κατασκευών, απότοκος του οποίου είναι η σε αδιανόητο βαθμό κακή κατασκευή κτηρίων, που πέφτουν με το παραμικρό κούνημα. Εκτός των ανύπαρκτων αντισεισμικών προβλέψεων στα σχέδια, οι εγκληματικές χρήσεις υλικών κατά την κατασκευή κάνουν την εικόνα απερίγραπτη.

Μόλις πριν μερικές ώρες, σε δείγματα που ελήφθησαν από τα θεμέλια οικοδομών στη Χαλκηδόνα της Κωνσταντινούπολης, ώστε να μελετηθεί το επίπεδο παρεμβάσεων που πρέπει να γίνουν, βρέθηκαν από αφρό και κοχύλια μέχρι χάντρες για το μάτι. Σε πολλά βίντεο που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο φαίνονται κολόνες οικοδομών που κόπηκαν ώστε να περάσουν σωλήνες, επειδή έτσι βόλευε, ενώ είναι σύνηθες, τα μπαλκόνια που σχεδιάζονται στα αρχικά σχέδια, όταν φτάνει η ώρα της κατασκευής να γίνονται δωμάτια κλεισμένα, χωρίς ωστόσο να υπάρχει τέτοια πρόβλεψη.

Στο πλαίσιο της έρευνας που διεξήχθη στο Ντιγιάρμπακιρ, μια από τις επαρχίες που επλήγησαν από τους σεισμούς με επίκεντρο το Καχραμανμαράς,  ξεκίνησαν να λαμβάνονται δείγματα από τα κτήρια που κατέρρευσαν. Χτες, σε μελέτη δειγμάτων από τα κτήρια στο Ντιγιάρμπακιρ, ο λέκτορας Σεντάτ Σαβάς, στο τμήμα Μηχανικής, στον τομέα Κατασκευών του Πανεπιστημίου του Ευφράτη, αποκάλυψε ότι βρέθηκε τσιμέντο χαμηλής πυκνότητα. Συγκεκριμένα όπως είπε, το δείγμα από ένα κτήριο έδειξε ότι η αντοχή του σκυροδέματος σε θλίψη ήταν 3-4 Megapascal. Για έναν σεισμό, όμως του μεγέθους των 7,5 ρίχτερ η αντοχή του σκυροδέματος, σύμφωνα με τον επιστήμονα θα έπρεπε να είναι γύρω στα 35 Megapascal! Πέραν αυτού, όπως είπε ο Σαβάς, αντί για το απαραίτητο χαλίκι, σε κάποια κτήρια βρέθηκε λάσπη από κοντινό ποταμό!

Οι ευθύνες Ερντογάν

Το  πάρτι των εργολάβων πήρε ώθηση από τις κινήσεις του Ερντογάν. Αν και στην αρχή της κυριαρχίας του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), ήταν εμφανής ο ρυθμός μεταρρυθμίσεων της ζωής στην Κωνσταντινούπολη. Όμως αυτό άλλαξε μεταξύ 2016 – 2018, όταν αποφάσισε να χρίσει εαυτόν απόλυτο κύριο της Τουρκίας.

Ο συγκεντρωτισμός συνέβη σε μια πραγματική χρονική στιγμή: υπήρξε ένα δημοψήφισμα το 2017 στο οποίο ολόκληρο το σύστημα διακυβέρνησης άλλαξε από κοινοβουλευτικό σύστημα σε προεδρικό, ένα υπερπροεδρικό σύστημα όπως το αποκαλούν. Προηγουμένως, υπήρχε ένα πιο διάσπαρτο κυβερνητικό σύστημα, με το κράτος να έχει διαφορετικά υπουργεία, το κοινοβούλιο και μετά την προεδρία, η οποία ήταν μια αδύναμη προεδρία, ειδικά αν κάποιος θυμηθεί πώς ο τέως πρόεδρος Μπιναλί Γιλντιρίμ, δέχτηκε να υποβαθμιστεί και να γίνει ο τελευταίος πρωθυπουργός (μαριονέτα) του Ερντογάν, προτού αυτός πάρει τα ηνία. Εν μία νυκτί, έγινε ένα προεδρικό σύστημα όπου τα υπουργεία απενεργοποιήθηκαν και νέοι θεσμοί ξεπήδησαν. Αποδείχθηκε ότι ορίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου με όρους πίστης. Προηγούμενα ιδρύματα που είχαν κάποιο είδος προτύπων, ένα εκπαιδευτικό σύστημα που προετοίμαζε τους ανθρώπους να είναι μέλη αυτών των ιδρυμάτων – μερικά από αυτά έκλεισαν. Η στρατιωτική σχολή έκλεισε. Το σύστημα κατάρτισης των δικαστών άλλαξε.

Είναι γνωστή η άποψη της κυβέρνησης του Κόμματος ΑΚ για τα επαγγελματικά επιμελητήρια, των οποίων οι εγκαταστάσεις υποστηρίζονται από νόμους και παρακολουθούν τις πολιτικές των κυβερνήσεων στην Τουρκία στο πλαίσιο των τομέων εμπειρογνωμοσύνης τους. Αυτή η άποψη ενσωματώθηκε σε νόμο που ψηφίστηκε με τις ψήφους του κυβερνώντος κόμματος στη Βουλή το 2020. Οι δημόσιες επαγγελματικές εξουσίες επιθεώρησης των επιμελητηρίων, ιδίως της Ένωσης Επιμελητηρίων Τούρκων Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων (TMMOB), καταργήθηκαν. Η ελεγκτική αρχή μεταφέρθηκε στους δήμους και στο υπουργείο και τα επιμελητήρια απενεργοποιήθηκαν. Με άλλα λόγια, κατά μία έννοια, τα σπίτια που έμεναν οι πολίτες αφέθηκαν στο έλεος των πολιτικών. Το αποτέλεσμα είναι προφανές. Όχι μόνο κατοικίες. Η προειδοποίηση που έκανε πολλές φορές η ΤΜΜΟΒ κατά την κατασκευή του αεροδρομίου Χατάι, που χτίστηκε μετά από αποξήρανση της λίμνης Αμίκ, παραμένει στη μνήμη. Το αεροδρόμιο είναι πλέον άχρηστο.

Πέραν αυτού ήρθε η περίφημη “αμνηστία Ερντογάν”. Η κυβέρνηση, η οποία είχε εκδώσει κανονισμούς για το πώς θα έπρεπε να χτίζονται με ασφάλεια τα κτίρια μετά τον σεισμό του 1999, βασικά συνέχισε να εκδίδει αμνηστίες. Εάν ένα νέο κτίριο δεν ήταν σύμφωνα με τον κώδικα, αντί να το φτιάξουν, θα χορηγούσαν αμνηστία, ή θα υπήρχε απλώς ένα μικρό τέλος τιμωρίας κάποιου είδους. Αυτές ήταν χάρες που δόθηκαν σε άτομα του κατασκευαστικού κλάδου που ήταν φίλοι του AKP—σώθηκαν από το να ξοδέψουν επιπλέον χρήματα. Πολλά από αυτά τα κτίρια κατέρρευσαν.

Οι παραβιάσεις του νομικού συστήματος που καθιέρωσαν οι κυβερνήσεις του ΑΚΡ εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων έρευνας και διάσωσης μετά τον σεισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την έκτη ημέρα μετά από τον σεισμό, εξακολουθούσαν να υπάρχουν απομακρυσμένα χωριά στα οποία δεν ήταν δυνατή η πρόσβαση ή που δεν έλαβαν σχεδόν καμία βοήθεια. Είναι δύσκολο να μην αναρωτηθεί κανείς εάν η κατάσταση θα ήταν διαφορετική εάν ο οργανισμός Υπηρεσιών της υπαίθρου, ο οποίος καταργήθηκε από την κυβέρνηση του ΑΚΡ το 2005, εξακολουθούσε να λειτουργεί.

Και πάλι, ο νόμος περί Μητροπολιτικού Δήμου που θεσπίστηκε κατά την περίοδο του AKP κατέστησε σχεδόν αδύνατο για τους πολίτες σε μικρά χωριά ή πόλεις που ζούσαν έξω από τα κέντρα των πόλεων να δεχτούν γρήγορα βοήθεια. Οι δήμοι των πόλεων έκλεισαν, τα χωριά μετατράπηκαν σε “γειτονιές” που συνδέονται με μητροπολιτικές πόλεις ή συνοικίες. Οι μητροπολιτικοί και επαρχιακοί δήμοι επενέβαιναν στα κέντρα των πόλεων κατά τη διάρκεια του σεισμού, δεν μπορούσαν καν να βρουν χρόνο να κοιτάξουν πίσω στα παλιά χωριά και στις νέες γειτονιές.

Πέραν τούτου ο συγκεντρωτισμός του Ερντογάν άφησε αποτύπωμα και στην AFAD. Όταν αφέθηκε όλη η εξουσία από την AFAD, έγινε σαφές ότι οι αποφάσεις έπρεπε να ληφθούν από ένα μόνο κέντρο, την Άγκυρα. Ακόμη και όταν οι ομάδες βοήθειας στο πεδίο επέρριψαν την ευθύνη στις οδηγίες από την Άγκυρα για την παραμικρή δραστηριότητα διάσωσης, οι πιο πολύτιμες ώρες για τη μετασεισμική αντίδραση πέρασαν με τις ομάδες “εν αναμονή”.

Οι μαρτυρίες που έγραψαν εθελοντές της βοήθειας στα social media είναι εμφανείς.

Και φυσικά, είναι απαραίτητο να προστεθεί σε όλα αυτά μια πολύ κρίσιμη ρύθμιση στον προϋπολογισμό του 2023. Ενώ η προεδρία ετοίμαζε τον προϋπολογισμό του 2023, ο προϋπολογισμός που διατέθηκε στο AFAD μειώθηκε κατά 33,6%. Φυσικά, θα πρέπει να δοθεί μια ιδέα για όσους μπορεί να αναρωτιούνται πού πηγαίνουν τα χρήματα που περικόπτονται από την AFAD στον προϋπολογισμό του 2023. Ο προϋπολογισμός του Ιδρύματος Θρησκευτικών Υποθέσεων, του διαβόητου Diyanet, του Αλί Ερμπάς, για το 2023 αυξήθηκε κατά 56,6%.

Κι ερχόμαστε στο θέμα της πίστης. Όχι τόσο της θρησκευτικής, αλλά αυτής προς τον Ερντογάν. Όταν αυτά βέβαια συνδυάζονται, είσαι ο καλύτερος υποψήφιος στη χώρα της Τουρκίας. Όταν η πίστη είναι το πιο σημαντικό πράγμα, η έλλειψη εξειδίκευσης δεν κάνει καμία διαφορά. Αυτό φαίνεται και στο πανεπιστημιακό σύστημα: Ο Ερντογάν έχει βάλει τους δικούς του ανθρώπους. Ο επικεφαλής της AFAD δεν έχει καμία εξειδίκευση. Τοποθετήθηκε μόλις ένα μήνα νωρίτερα. Και έχει πτυχίο θεολογίας!

Η πίστη αποπληρώνεται με συμβόλαια. Ο κατασκευαστικός κλάδος είναι μια μεγάλη πηγή νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και απλώς διακινεί χρήματα, έτσι τα κατασκευαστικά συμβόλαια δόθηκαν ως ανταμοιβές σε άτομα που ήταν πιστά σε αυτόν. Υπήρχε πλειοδοσία, αλλά τα συμβόλαια δόθηκαν στους ανθρώπους που ήθελε ο Ερντογάν να κρατήσει στο πλευρό του. Υπάρχει τεράστιο κέρδος που εμπλέκεται σε αυτό – όχι μόνο ανταμοιβές για πίστη αλλά και μίζες. Σχεδόν ό,τι μπορεί να πουληθεί στην Τουρκία – όσο αφορά τη γη, την ακίνητη περιουσία, τα κτήρια που έχουν ληφθεί από τη δημόσια σφαίρα και έχουν ιδιωτικοποιηθεί. Σχεδόν εξαντλούνται οι χώροι για να χτίσουν. Ήταν απλώς μια τεράστια επιχείρηση που έβγαζε χρήματα. Η καταστροφή ιστορικών κτιρίων είναι μέρος αυτού. Είναι ένα μείγμα έλλειψης ικανότητας, έλλειψης ενδιαφέροντος για την ιστορία και επιθυμίας να μεγιστοποιηθεί το κέρδος από κάθε ακίνητο που βρίσκεστε στα χέρια τους, συμπεριλαμβανομένης της ακίνητης περιουσίας που ιδιοποιούνται διάφοροι άνθρωποι.

Η οργή των πολιτών επ’ αυτών ξεχειλίζει. Υπάρχουν όμως ακόμα πολλοί που επιλέγουν να τα αγνοούν. Μένει να φανεί πώς θα το χειριστούν οι Τούρκοι στις εκλογές, όταν και αν αυτές γίνουν.

Πέτρος Κράνιας